ตำนานเจ้าพ่อผาแดง หล่มสัก ศาลเจ้าพ่อผาแดง เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของชาวหล่มสัก ที่สถิตอยู่ที่ผาแดง ต.ปากช่อง อ.หล่มสัก

ตำนาน คือเรื่องที่เล่าสืบทอดต่อ ๆ กันมา ปากต่อปาก รุ่นต่อรุ่น หลายชั่วอายุคน โดยมิได้มีหลักฐานชัดเจนที่จะใช้อ้างอิงทางวิชาการหรือทางประวัติศาสตร์ได้ แต่ ตำนาน ก็ได้มีปรากฏให้ได้ยินและมีเกิดขึ้นในหลายพื้นที่ที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งเรื่องในบรรดาตำนานเหล่านั้น ก็ล้วนแต่เชื่อมโยงไปถึงเรื่องราวในท้องถิ่นนั้น ๆ ทั้งสิ้น ตำนานจึงเป็นแหล่งข้อมูลที่สำคัญที่จะใช้เรียนรู้เชื่อมโยงประวัติศาสตร์ท้องถิ่นแต่ละแห่งได้พอสมควร ยิ่งไปกว่านั้น ตำนานก็ทรงคุณค่าทางวัฒนธรรมที่จะบอกเล่าเรื่องราวความเชื่อของผู้คนในแต่ละท้องถิ่น ซึ่งอาจเชื่อโยงไปถึงประเพณี สถานที่ หรือแม้แต่พฤติกรรมต่าง ๆ ของผู้คนในพื้นที่นั้น ๆ ได้อีกด้วย

1. ตำนานเจ้าพ่อผาแดง หล่มสัก ศาลเจ้าพ่อผาแดง เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของชาวหล่มสัก ที่สถิตอยู่ที่ผาแดง ต.ปากช่อง อ.หล่มสัก ริมถนนทางไปน้ำหนาว เจ้าพ่อจะเป็นผู้ดลบันดาลให้ฟ้าฝนตกต้องตามฤดูกาล โดยชาวบ้านจะทำพิธีกรรมขอฝนด้วยการจุดบั้งไฟในช่วงเดือนห้า หรือเดือนหกของทุกๆ ปี โดยจะมีการฟ้อนแขบลานเพื่อประกอบในพิธีการทำบุญบั้งไฟ เพื่อขอให้ฝนตกต้องตามฤดูกาลด้วย เมื่อจะเข้าสู่ฤดูการทำไร่ ทำนา ชาวบ้านหล่มสักจะทำพิธีบวงสรวงเจ้าพ่อผาแดง ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “การเลี้ยงปี” การเลี้ยงปีนี้จะทำพิธีที่ศาลเจ้าพ่อผาแดง ซึ่งมีอยู่ประจำหมู่บ้าน และแต่ละหมู่บ้านจะมีชื่อเรียกศาลแตกต่างกันออกไป เช่น บ้านติ้วเรียกศาลเจ้าพ่อมหศักดิ์ (เจ้าพ่อตาไฟ) บ้านหวายเรียกศาลเจ้าพ่อผาหล้า บ้านโสกเรียกศาลเจ้าพ่อสีชมพู บ้านน้ำดุกเรียกศาลเจ้าพ่อขุนด่าน บ้านปากช่องเรียกศาลเจ้าพ่อหมื่นด่าน ศาลแต่ละหมู่บ้านเป็นศาลที่ชาวบ้านเชื่อว่ามีดวงวิญญาณเจ้าพ่อผาแดงสถิตอยู่ และชื่อที่ใช้เรียกศาลนั้นเป็นชื่อขององค์รักษ์ที่คอยปกป้องรักษาเจ้าพ่อผาแดงนั่นเอง ในการทำเลี้ยงปีนั้น ผู้นำการทำพิธีคือ “นางเทียม” คือบุคคลที่ชาวบ้านให้ความเคารพนับถือ เพราะเชื่อว่าสามารถติดต่อกับดวงวิญญาณของเจ้าพ่อผาแดงได้ นางเทียมจะเชิญเจ้าพ่อมาเพื่อให้เจ้าพ่อรับเครื่องสังเวย ถ้าการเครื่องสังเวยจะจัดได้ดีจนเป็นที่พอใจของเจ้าพ่อผาแดงและองครักษ์หรือไม่นั้น บรรดาเจ้าพ่อจะแสดงปฏิกิริยาในทางตรงกันข้ามกับมนุษย์ นั่นคือถ้าพอใจ ดีใจ จะร้องไห้ตีโพยตีพาย แต่ถ้าไม่พอใจในเครื่องสังเวย จะหัวเราะทำเป็นเรื่องตลกขบขัน นอกจากนั้น การพูดจาของบรรดาเจ้าพ่อก็จะเป็นทางตรงกันข้ามกับความหมายที่แท้จริง เช่น เจ้าพ่อผาแดงพูดว่าปีนี้น้ำจะอุดมสมบูรณ์ ความจริงก็คือ ปีนี้จะแห้งแล้งไม่มีน้ำทำนา เมื่อเจ้าพ่อรับเครื่องสังเวยแล้ว ก็จะทำการเสี่ยงเรือที่สระน้ำในป่าช้า เพื่อทำนายดินฟ้าอากาศ เรือที่ใช้เสี่ยงทายจะใช้กาบกล้วยตัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมยาวประมาณ 1 ศอก ตรงกลางจะปักธูป เทียน ดอกไม้ ถ้าเรือที่เสี่ยงจมน้ำแสดงว่าจะแห้งแล้ง เจ้าพ่อผาแดงเจ้าพ่อผาแดงจะสั่งให้มีการแห่บั้งไฟจุดและฟ้อนแขบลานถวาย เพื่อให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล แต่ถ้าเรือที่เสี่ยงทายลอยตามน้ำหมายความว่า พืชพันธุ์ธัญญาหารจะอุดมสมบูรณ์ ก็จะเว้นไม่มีการแห่บั้งไฟ เมื่อทำนายทายทักเสร็จแล้วร่างทรงเจ้าพ่อจะพากันร้องรำทำเพลงเป็นที่สนุกสนาน เป็นอันเสร็จพิธีเลี้ยงปี

ขอขอบคุณที่มา วิศัลย์ โฆษิตานนท์